Onterechte afwijzing van asielverzoeken van vrouwen

Winde Evenhuis

Waris Dirie, internationaal topmodel uit Somalië, was in 1998 in Nederland te gast om het eerste exemplaar in ontvangst te nemen van het boek van het ministerie van Buitenlandse Zaken over vijftig jaar universele rechten van de mens. Zij was hier in haar hoedanigheid van VN-ambassadrice voor de campagne ter bestrijding van vrouwenbesnijdenis. Deze verminkende ingreep viel haarzelf op vijfjarige leeftijd ten deel. De Nederlandse regering erkent dat genitale verminking, en andere traditionele praktijken die de lichamelijke integriteit aantasten, schendingen van de mensenrechten zijn. De officiële ontvangst van Waris Dirie enerzijds, en de behandeling van vrouwelijke asielzoekers in Nederland anderzijds, legt een wrange tegenstelling bloot. 

De overtuiging waarmee Nederland haar visie op mensenrechten van vrouwen uitdraagt in internationaal verband, ontbreekt als vrouwen wegens vervolging - onder meer op grond van hun vrouw-zijn (gender)- in Nederland bescherming zoeken. Uit de wijze waarop de Nederlandse overheid het VN Vluchtelingenverdrag interpreteert en toepast, blijkt het mensenrechtenbeleid ten aanzien van vrouwen onvoldoende geïntegreerd te zijn. Dit leidt tot onterechte afwijzingen van asielverzoeken van vrouwen.

Bij de behandeling van asielverzoeken spelen twee cruciale factoren een rol: ten eerste de interpretatie van de vluchtelingendefinitie en ten tweede de beschikbare informatie over de herkomstlanden van asielzoekers.

Interpretatie

Voormalig staatssecretaris van Justitie Schmitz signaleerde dat ambtenaren van de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) van het ministerie van Justitie training nodig hebben om "seksespecifieke problemen te onderkennen en te kunnen 'vertalen' tot vervolgingsgronden" onder het Vluchtelingenverdrag." Hierop heeft de Emancipatieraad in 1996 een advies uitgebracht hoe de deskundigheid bevorderd kan worden van ambtenaren die betrokken zijn bij de behandeling van asielverzoeken. Uit de asielpraktijk komen geen signalen dat behandeling van aanvragen van vrouwelijke asielzoekers inmiddels is verbeterd. De hoge werkdruk onder de IND-ambtenaren en het gebruik van een flink percentage uitzendkrachten zijn niet bevorderlijk voor een intensieve en continue scholing.

Een belangrijk aspect van de deskundigheidsbevordering is dat ambtenaren inzicht krijgen in hun eigen beeldvorming van de positie en rollen van vrouwen en mannen in de samenleving. Die blijkt in belangrijke mate van invloed te zijn op de wijze waarop vragen aan de asielzoekers worden gesteld en op de manier waarop de relevantie van informatie wordt gewogen. Zo is men geneigd activiteiten van vrouwen in en rond het huis per definitie als niet-politiek te beoordelen. Evenals sekse-discriminerende wetgeving, dat wordt beschouwd als een cultuur-religieus verschijnsel.

Verder is van belang dat de ambtenaar zich realiseert hoe hij of zij het geprek voert. Op welke manier moeten vragen worden gesteld om seksueel geweld bespreekbaar te maken. Worden aan de mannelijke asielzoeker andere vragen gesteld dan aan vrouwen? Een bekend voorbeeld is dat ambtenaren de standaardvraag over de militaire dienst overslaan als zij tegenover een vrouw zitten. Onterecht, omdat in een aantal landen ook voor vrouwen de dienstplicht geldt.

Ambtsberichten

Een toepassing van de vluchtelingendefinitie die rekening houdt met de wijze waarop vrouwen worden vervolgd, is niet mogelijk zonder informatie over de positie van vrouwen in de herkomstlanden. Een belangrijke bron van informatie voor de IND-ambtenaar zijn de ambtsberichten die het ministerie van Buitenlandse Zaken samenstelt over deze landen. De geboden informatie is echter beperkt en selectief. Dat heeft enerzijds te maken met de beperkte deskundigheid van de samenstellers, anderzijds met de politieke bedoelingen van het rapport. Het lijkt niet een zo objectief mogelijk beeld te willen geven van de mensenrechtensituatie van een land, maar het beschrijft in welke opzichten de levensomstandigheden en de veiligheid zijn verbeterd om het ministerie van Justitie een handvat tot uitzetting van asielzoekers te bieden. 

De IND-ambtenaar zou er echter informatie in moeten vinden over de sociale en juridische positie van vrouwen, de consequenties voor vrouwen na verkrachting of na de weigering gevolg te geven aan traditionele gebruiken. En als geconcludeerd wordt dat terugkeer van asielzoekers mogelijk is, moet omschreven worden wat de veronderstelde veiligheid inhoudt. Veiligheid is meer dan het gegeven dat er niet meer geschoten wordt, 'minder' gemarteld wordt, of dat er weer een centrale overheid is. Veiligheid betekent ook dat een verkrachte vrouw bij terugkeer niet geconfronteerd wordt met sociale uitsluiting en ze bescherming van een overheid kan krijgen tegen mogelijke represailles, of dat een vrouw zonder een mannelijke partner een bestaan op kan bouwen.

Objectief

Een voorbeeld waaruit de noodzaak blijkt van specifieke informatie over vrouwen is de recent genomen maatregel om 'echte ' en 'niet-echte' vluchtelingen te schiften op het hebben van deugdelijke papieren. Als je niet 'aannemelijk' kunt maken waaróm je papieren niet in orde zijn, word je als asielzoeker direct uitgezet. Voor een aantal vrouwen dat zich vervoegt bij een aanmeldcentrum, geldt dat zij niet over papieren beschikken omdat ze die nooit hebben gehad. Er zijn landen waar vrouwen hun leven lang voor de wet als minderjarige worden beschouwd en nooit papieren op eigen naam krijgen.

Behalve dat specifieke informatie over vrouwen vrijwel ontbreekt, is de weinige informatie soms ook nog cultuur-relativistisch gekleurd. Traditionele gebruiken worden dankbaar aangegrepen om aan te geven hoe vrouwen bij terugkeer zullen worden opgevangen door de familie. De mensenrechtenvisie op vrouwen, die het recht van vrouwen op zelfbeschikking en de universaliteit van mensenrechten bevestigt, is dan volledig uit beeld. Een consequent mensenrechtenbeleid vereist dat ambtsberichten ten behoeve van het asielbeleid een zo objectief mogelijk beeld geven van een land. Daarbij dienen de rapporten van mensenrechtenorganisaties en VN rapporteurs, en van mensenrechtenverdragen zoals het VN Vrouwenverdrag, leidraad te zijn. 

• bescherm vrouwen tegen verkrachting, genitale verminking, vrouwenhandel en slavernij (...);
• geef vrouwen die in Nederland bescherming zoeken vanwege systematisch geweld de vluchtelingenstatus. 

Lokaal Kabaal 21, februari 1997

Auteur: Ellen de Waard

Zijkant van het asielbeleid

In het boek "ZIJkant van het asielbeleid" wordt gepleit voor een bijstelling van de asielcriteria in een vrouwvriendelijke richting. De auteur denkt daarbij onder andere aan het erkennen van seksueel geweld als marteling, omdat het wordt gebruikt als oorlogswapen, wraak of een manier om informatie los te krijgen. En ook verzet tegen en overtreding van seksediscriminerende wetgeving en sociale normen door vrouwen moeten beschouwd worden als een politieke activiteit.

Vrouwen en kinderen maken 75 tot 80% uit van het totale aantal vluchtelingen in de wereld. Toch krijgen meer mannen dan vrouwen een vluchtelingenstatus. Dit heeft te maken met de onuitgesproken opvattingen over de maatschappelijke rol van vrouwen.

Het Vluchtelingenverdrag van de VN is zogenaamd sekseneutraal geformuleerd, maar heeft in de praktijk een discriminerende werking voor vrouwen. Politieke activiteiten van vrouwen worden door ambtenaren en rechters in de asielprocedure vaak afgedaan als 'slechts' ter ondersteuning van een mannelijke partner en daarmee als privé en niet-politiek. Ook seksueel geweld en seksegericht geweld worden in West-Europa zelden als vluchtmotief erkend. Denk daarbij aan verkrachting, bruidverbranding, gedwongen abortus of sterilisatie, genitale verminking, gedwongen uithuwelijking en geweld in de privé-sfeer. In landen als Iran, Afghanistan, Algerije en ex-Joegoslavië werd en wordt geweld tegen vrouwen als politiek middel gebruikt.

Wetgeving, religie en culturele praktijken bevestigen vrouwendiscriminatie en houden die in stand. Het VN-vrouwenverdrag is opgesteld om dit uit te bannen. Het is echter een van de minst geratificeerde verdragen en met de meeste voorbehouden. Het is duidelijk dat vrouwenrechten in veel landen op z'n minst niet serieus genomen worden en veelvuldig met voeten worden getreden.

Dit boek geeft een helder inzicht hoe discriminerend het asielbeleid werkt. Helaas worden er verder weinig vraagtekens gesteld bij het beleid dat in z'n geheel repressief is.

De ZIJkant van het asielbeleid, Winde Evenhuis. Uitgeverij: Greber, â 19,50. ISBN: 90-5592-102-5.